Audyt prawny systemów AI – jak przeprowadzić ocenę zgodności z prawem i etyką?

Wraz z rosnącą popularnością narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, coraz więcej firm wdraża rozwiązania AI w takich obszarach jak rekrutacja, analiza danych czy obsługa klienta. Jednak z perspektywy prawnej i etycznej takie wdrożenia wiążą się z licznymi ryzykami – od przetwarzania danych osobowych, przez dyskryminację algorytmiczną, aż po odpowiedzialność za błędne decyzje podejmowane przez AI. Dlatego coraz większe znaczenie zyskuje audyt prawny systemów AI – kompleksowa ocena, która pozwala zidentyfikować potencjalne niezgodności i wdrożyć odpowiednie mechanizmy zabezpieczające.

Czym jest audyt prawny AI?

Audyt prawny systemu AI to proces oceny, czy dane rozwiązanie – zarówno pod względem technicznym, jak i organizacyjnym – spełnia wymogi prawa krajowego, unijnego (np. RODO czy nadchodzący AI Act), a także standardów etycznych, które stają się coraz istotniejszym kryterium w biznesie. Obsługa prawna AI obejmuje nie tylko analizę zgodności z przepisami, ale także identyfikację ryzyk reputacyjnych i operacyjnych związanych z nieprzejrzystością lub nieodpowiednim działaniem algorytmów.

Kiedy warto przeprowadzić audyt AI?

• Przed wdrożeniem rozwiązania opartego na AI – by zidentyfikować potencjalne pułapki prawne na wczesnym etapie projektu.
• Po aktualizacji lub zmianie modelu AI – nowe dane lub zmodyfikowane algorytmy mogą generować inne skutki prawne.
• W reakcji na zgłoszenia użytkowników lub kontrole regulatorów – np. dotyczące błędnych decyzji AI czy dyskryminacji.
• W obszarach wrażliwych – np. HR, scoring kredytowy, analiza danych medycznych.

Jak wygląda audyt prawny systemu AI?

1. Identyfikacja zastosowania i celów AI

Audyt rozpoczyna się od określenia, do czego wykorzystywany jest dany system AI, jakie podejmuje decyzje lub rekomendacje, oraz czy działa w sposób autonomiczny czy wspiera użytkownika.

2. Ocena przetwarzania danych osobowych

Sprawdza się:

• czy dane są niezbędne do działania systemu,
• czy pozyskano je legalnie,
• czy spełniono obowiązki informacyjne wobec osób, których dane dotyczą,
• czy zapewniono odpowiednie podstawy prawne przetwarzania (np. zgoda, uzasadniony interes).

Przykład: w rekrutacji AI analizujące CV powinno działać zgodnie z zasadą minimalizacji danych, a kandydaci muszą być informowani o automatycznym przetwarzaniu.

3. Ocena ryzyka dyskryminacji i stronniczości algorytmu

Szczególnie ważne w systemach rekrutacyjnych czy decyzyjnych (np. scoringowych). Audyt powinien odpowiedzieć na pytania:

• czy algorytm nie preferuje określonych grup (np. mężczyzn, osób młodszych),
• czy dane treningowe nie zawierały ukrytych uprzedzeń,
• czy system umożliwia weryfikację i korektę błędnych decyzji.

4. Zgodność z AI Act i klasyfikacja ryzyka

Unijne rozporządzenie AI Act wprowadza cztery poziomy ryzyka: niedopuszczalne, wysokie, ograniczone i minimalne. Systemy rekrutacyjne najczęściej zostaną zakwalifikowane jako „wysokiego ryzyka”, co oznacza:

• obowiązek prowadzenia dokumentacji technicznej,
• zapewnienia przejrzystości działania systemu,
• regularnego monitoringu i oceny jego skuteczności.

5. Ocena przejrzystości i możliwości odwołania

Osoby, których dotyczą decyzje AI, powinny mieć:

• możliwość poznania logiki działania systemu (w uproszczonej formie),
• prawo do zakwestionowania decyzji i uzyskania interwencji człowieka.

W rekrutacji oznacza to m.in., że kandydat odrzucony przez algorytm powinien mieć możliwość złożenia wyjaśnień lub odwołania.

6. Analiza dokumentacji i umów

Audyt obejmuje też przegląd:

• umów z dostawcami systemów AI (np. licencji, usług SaaS),
• polityk wewnętrznych dotyczących korzystania z AI,
• dokumentacji oceny skutków przetwarzania danych (DPIA).

7. Rekomendacje i wdrożenie zmian

Na zakończenie audytu kancelaria przygotowuje raport zawierający:

• wykaz zidentyfikowanych niezgodności,
• ocenę ryzyka prawnego i reputacyjnego,
• zalecenia dotyczące modyfikacji technicznych, organizacyjnych lub prawnych.

Dlaczego audyt prawny AI się opłaca?

• Minimalizuje ryzyko kar i odpowiedzialności cywilnej – np. za niezgodne z prawem przetwarzanie danych czy dyskryminację.
• Buduje zaufanie użytkowników i partnerów biznesowych – pokazując, że firma świadomie i odpowiedzialnie korzysta z AI.
• Przygotowuje firmę na wejście w życie nowych regulacji, takich jak AI Act.
• Chroni reputację firmy – w czasach, gdy błędy AI szybko stają się tematem publicznej krytyki.

Obsługa prawna AI – jak może pomóc kancelaria?

Kancelarie specjalizujące się w obsłudze prawnej AI oferują kompleksowe wsparcie:

• przygotowanie do wdrożenia AI zgodnie z prawem,
• przeprowadzanie audytów prawnych i etycznych,
• opracowanie dokumentacji wymaganej przez regulatorów,
• doradztwo w zakresie umów z dostawcami i partnerami technologicznymi,
• szkolenia dla zespołów IT, HR i compliance.

Audyt prawny systemów AI to nie tylko obowiązek wynikający z nadchodzących regulacji, ale realna potrzeba każdej firmy, która chce wykorzystywać sztuczną inteligencję odpowiedzialnie i zgodnie z prawem. W szczególności w obszarach takich jak rekrutacja, gdzie decyzje AI bezpośrednio wpływają na ludzi, obsługa prawna AI powinna być integralnym elementem procesu wdrożenia technologii.

Fot. Shutterstock.